Verwerkingsopdracht 'Een nagelaten bekentenis' door Marcellus Emants (stromingsboek 1880-1940)

Algemene informatie

Titel: Een nagelaten bekentenis
Auteur: Marcellus Emants
Plaats van uitgave: Amsterdam
Eerste druk: 1894
Gelezen druk: tweede druk (1986)
Aantal pagina’s: 236
Genre: psychologische roman

Samenvatting
Het boek begint met deze zin: “ Mijn vrouw is dood en al begraven.” De hoofdpersoon, Willem Termeer, heeft zijn vrouw vermoord. Hij lijkt nogal onverschillig en vraagt zich af hoe hij zijn leven volhoudt. Hij heeft zo’n dwingende lust om dit te vertellen, dat hij voor de veiligheid besluit om zijn verhaal op te schrijven. Zo hoopt hij beter te kunnen zwijgen en misschien zijn er mensen die net zo zijn als hij, die zich aan hem kunnen spiegelen. Om zijn daad te verklaren moet Termeer teruggaan naar zijn jeugd, die een verschrikking voor hem is geweest. Als jongeling voelt hij zich alleen staan in de wereld die hij als vijandig ervaart. Bovendien heeft hij slechte karaktereigenschappen. Hij noemt zichzelf schuw, bang, wantrouwend, laf, leugenachtig, ijdel, lui, een dief en een egoïst.

Op de hbs verveelt elke studie hem. Hij heeft totaal geen eerzucht, wat door anderen voor onwil wordt aangezien. Hij is schuw tegenover meisjes en voelt zich tussen de andere jongens ook niet op zijn plaats. Langzaam maar zeker wordt hij steeds schuwer, achterdochtig en durft hij geen beslissingen meer te nemen. Hij zakt voor zijn toelatingsexamen voor de Polytechnische School in Delft. Dit zorgt voor een conflict met zijn vader, die zich anders nooit met hem bemoeit. Wat Willem het ergste vindt is dat zijn ouders hem nooit hebben begrepen, of zelfs maar vriendelijk toegesproken. Een paar weken na een afgebroken vakantie naar Zwitserland belandt Willems vader in een gesticht en sterft daar niet veel later. Willem voelt geen enkele emotie. Hij besluit dat de mensen kennelijk gelijk hebben hem daarom te minachten. Niet lang na zijn vader sterft Willems moeder ook, aan een longontsteking. Meneer Bloemendael, een verre neef en vriend van Willems vader wordt Willems voogd. Omdat Willem besluit zijn studie niet af te maken en ook niet op zoek te gaan naar een baan, laat dhr. Bloemendael hem meerderjarig verklaren en krijgt hij een ruim inkomen. Willem gaat vervolgens op reis en komt via Brussel, Parijs en Zuid- Frankrijk in Interlaken aan, in Zwitserland. Hier ontmoet hij een zeer mooie Zweedse, die met haar moeder in hetzelfde hotel logeert als hij. Aanvankelijk lijkt het wat te worden tussen hem en het Zweedse meisje, maar een paar Amerikanen weten het goed te verpesten. Ongelukkig keert hij naar Nederland terug. Hij neemt zijn intrek in een hotel en besluit zijn levensgeschiedenis op te schrijven en naar een tijdschrift te sturen. Na een tijdje krijgt hij zijn werk terug met de mededeling dat het te onbelangrijk is. Hij vat dit op als een veroordeling van zijn leven. Willem maakt kennis met een burgemeester uit de Achterhoek, die hem een baan aanbiedt. Hij houdt het twee jaar uit in de Achterhoek en vertrekt dan met Van Dregten, een zielsverwant naar Amsterdam, omdat Van Dregten daar gaat studeren.

Als Willem dertig wordt begint hij voor het eerst te denken aan trouwen omdat hij liever niet alleen wil zijn op zijn oude dag. Hij herinnert zich de dochter van de familie Bloemendael en vraagt of hij daar mag komen logeren. Hij is welkom en ontmoet Anna Bloemendael. Samen musiceren ze wat en na een aantal dagen besluit Willem zich met haar te verloven en na korte tijd trouwen ze. De eerste twee jaren gaat het nog behoorlijk goed, als je bedenkt dat Willem trouwde om niet alleen te zijn en Anna omdat een meisje hoorde te trouwen en Willem de eerste was geweest die haar een aanzoek had gedaan. Na die eerste twee jaar wordt Anna zwanger. De geboorte verloopt voorspoedig en Anna is dolgelukkig. Willem kan echter geen enkele affectie voor het kind opbrengen en als het na anderhalf jaar dood gaat, voelt hij zich zelfs opgelucht. Dit neemt Anna hem ontzettend kwalijk en vanaf dit moment is er eigenlijk geen liefde meer in hun huwelijk.
De nieuwe buurman, ex-predikant De Kantere, brengt hen ook niet nader tot elkaar. Hij heeft veel contact met Anna en Willem wordt jaloers. Zijn eerste gesprek met De Kantere is neutraal, maar hun tweede gesprek is sterk filosofisch en ze zijn het op bijna alle punten oneens. Vanaf dit moment gaan De Kantere en Willem vaak met elkaar wandelen en Willem legt langzaam maar zeker zijn hele leven bloot. Ook De Kantere vertelt over zijn leven, zij het in veel mindere mate, en Willem maakt uit wat De Kantere vertelt op dat ook hij had willen genieten, maar dat ook hij daar niet in was geslaagd. Ondertussen verslechtert de verhouding tussen Willem en Anna alleen maar. Willem is nog steeds jaloers op De Kantere en ook slapen hij en zijn vrouw al geruime tijd gescheiden. Willem geeft Anna’s minachting en hooghartigheid de schuld van al zijn ellende. Tijdens een opvoering van de opera Carmen waar hij in zijn eentje is ontmoet Willem Carolien en weet hij zijn verlegenheid van zich af te zetten. Carolien wordt dan een obsessie van Termeer. Bij Carolien vindt Willem zo ongeveer alles wat hij op zoveel plaatsen gezocht had. Natuurlijk had hij liever gewild dat het echte liefde was en niet voor geld, maar “is een roos minder mooi, als hij gevoed wordt met drek?” Carolien vindt het maandgeld dat Willem betaalt echter te laag en eist meer geld. Willem belooft er over na te zullen denken. De volgende dag kan Carolien hem niet ontvangen, omdat er iemand anders bij haar is. Bij zijn volgende bezoek belooft Willem het gevraagde geld te betalen als Carolien belooft nooit een ander te ontvangen. Carolien belooft dit, maar de volgende keer is de ander er weer. Willem is woedend en slaat een ruit van de voordeur in met zijn wandelstok. Hij bedrinkt zich in de kroeg en besluit bij zijn schoonvader zijn effecten op te vragen en met Carolien het land te verlaten. Als Willem thuis komt, slaapt Anna al, maar is ze vergeten haar deur op slot te doen. Willem gaat naar binnen en verbaast zich erover dat Anna niet wakker wordt. Dan ziet hij twee flessen chloraal staan en herinnert zich dat Anna dit slaapmiddel al gebruikt sinds hun kind is overleden omdat ze daardoor niet zou kunnen slapen. Hij aarzelt niet lang en laat de slapende Anna de eerste fles chloraal helemaal leeg drinken en van de tweede zoveel lepels, totdat het gevaarlijke en dodelijke slaapmiddel vanzelf terugloopt. Anna sterft nog diezelfde nacht. Iedereen denkt dat het zelfmoord is, hoewel de dokter enige bedenkingen heeft. Maar deze besluit Justitie niet te waarschuwen, omwille van de familie van Anna. Hij meldt de zelfmoord wel, maar Justitie neemt genoegen met zijn verklaring. Hij weet niet of hij berouw heeft of dat hij ook zichzelf voor de gek houdt. Willem vraagt zich na de begrafenis af of hij Carolien ooit nog zal durven bezoeken. Het boek eindigt met de vraag: “ Als ik haar nu eens alles bekende en tegelijkertijd de beschikking aanbood over mijn hele fortuin; zou ze me dan om die daad…….om die misdaad…niet willen..niet kunnen….liefhebben?”

Kenmerken van de stroming: het naturalisme

·         De mens is een product van erfelijke eigenschappen, de omgeving waarin hij opgroeit en de omstandigheden waarin hij zich bevindt (determinisme).

·         Een waarheidsgetrouwe weergave van het leven (alles is realistisch).

·         De tekst moet zeer neutraal zijn.

·         De hoofdpersoon heeft een zwakke persoonlijkheid.

Kenmerken in het boek

Op volgorde van de hierboven geschreven punten.

·         Uit het boek komt ook heel duidelijk naar voren dat Willem heel erg schuw is geworden voor de maatschappij door zijn opvoeding.

·         In het boek worden situaties zeer nauwkeurig beschreven: het is realistisch.

Zo ook in het volgende fragment (blz 80):

Mooi vond ik haar in ’t minst niet; maar een beminnaar van lijnen had haar zeker anders beoordeeld. Het blauw der ogen was me te licht, de bijna onzichtbare oogharen en wenkbrauwen tekenden niet, het wipneusje gaf haar iets kinderachtigs en de koele gemarmerde huid wekte niet de minste zinnelijke begeerte in me op.
Willem is hier realistisch: hij prijst haar niet de hemel in, maar geeft een getrouwe beschrijving van Anna.

·         In het hele boek handelt de persoon met niet zoveel emotie. Zo ook in het stuk waar Willem Anna vermoordt: er komen geen emoties bij kijken, hij doet het gewoon:
Maar eindelijk nam ik ook de porseleinen lepel op, goot haar vol en bracht haar met onvaste hand tussen Anna’s flauw geopende lippen. Op hetzelfde ogenblik kneep ik haar neus toe om haar tot slikken te dwingen. (blz 211)

·         In het hele boek komt duidelijk naar voren dat Willem schuw is voor de maatschappij, niet zoveel emoties laat zien en vaak somber is.

Is het boek een exponent van de stroming?

Ja, ik denk zeker dat dit boek een exponent van het naturalisme is: het komt heel duidelijk naar voren dat wat Willem doet, door de gebeurtenissen in zijn leven komt. Dit is duidelijk determinisme: Willem wilde zijn vrouw niet vermoorden, maar heeft dat toch gedaan door omstandigheden in zijn leven.